Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan ve suda erimeyen gluten isimli proteine karşı duyarlılık sonucu gelişir. Hastalık diyete tahılların eklenmesinden sonra herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir.
Hastalığın sıklığı coğrafi farklılıklar göstermektedir. Sıklığın son 20 yılda artış göstermesi beslenme alışkanlıklarında değişikler dışında, hastalık konusunda farkındalığın artışı, antikor tarama testlerinin kolayca uygulanması ile atipik/sessiz olguların da tanınması ile ilişkili olabilir.
Hastalığın çok çeşitli klinik belirtilerinin olması ve çoğu hastada belirti gözlenmemesi nedeni ile hastalık hakkında doğru görülme sıklığını belirlemek zordur.
Hastalık semptomatik veya asemptomatik/sessiz olabilir. Özellikle son yıllarda serolojik tanı yöntemlerinin gelişmesi ile sessiz formun görülme sıklığının sanılanın çok üzerinde olduğu fark edilmiş, tarama programlarında hastalığın özellikle risk gruplarında (insüline bağımlı diyabet, selektif İgA eksikliği, Down sendromu) ve Çölyak hastalarının birinci derece akrabalarında sık olduğu bildirilmiştir. Klasik semptomatik Çölyak hastalarının gizli Çölyak hastalığına oranı %30–40 olarak tahmin edilmektedir
Klasik Çölyak hastalığı yağlı ishal, kilo kaybı ve malnütrisyon ile karakterlidir. Atipik olgularda ise ishal olmaksızın farklı gastrointestinal sistem yakınmaları (tekrarlayan karın ağrısı, kabızlık vb.) ve gastrointestinal sistem dışında birçok bulgu görülebilir. Klasik Çölyak hastalığı, bebeklik döneminde daha sık görülmektedir. Çocuklarda yaş büyüdükçe atipik bulgularla tanı alan olgu sayısı artmaktadır.
Çölyak hastalığı tanısında özgül antikor testleri kullanılmaktadır.
Hastalığın şu anda kanıtlanmış tek tedavisi ömür boyu tam glutensiz diyettir. Diyetten buğday, arpa ve çavdar içeren besinler tamamen çıkarılmalıdır. Glutensiz diyet ile yakınmalar kısa sürede kaybolur, bağırsak normale döner. Hastalık tanı almazsa veya diyete uyum iyi olmazsa, osteoporoz, kanserler ve diğer otoimmün hastalıklara yatkınlık gibi önemli komplikasyonlar gelişebilir.
Ülkemizde Çölyak hastalığı görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında Çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir. Bu hastaların kısıtlı diyetleri sebebi ile hayati öneme haiz özel formüllü un ve özel formüllü un içeren mamul ürünler (makarna, şehriye, bisküvi, çikolata, gofret vb.); gastroenteroloji uzman hekimi tarafından düzenlenen uzman hekim raporuna dayanılarak hastalara ödeme yapılmaktadır.
Bakanlığımız tarafından STK’lar, Üniversiteler ve özel sektör işbirliğinde Erişkin Bazı Metabolizma Hastalıkları (Tiroid, Osteoporoz, Gut) ve Çölyak Hastalığı Kontrol Programı 2019-2023 hazırlanmıştır.
Çölyak hastalarına uygun ürünlere ulaşımının arttırılması; marketlerde, halka açık yerlerde, şehir otogarlarında, tren garlarında, havaalanlarında bulunan gıda otomatlarında glutensiz ürünlere yer verilmesi ve AVM’lerde uygun gıda satış noktaları oluşturulması için farkındalık çalışmaları yapılması gerekmektedir.
9 Mayıs Dünya Çölyak Günü kapsamında ilimizde farkındalık oluşturulması için eğitim çalışmaları ve diğer faaliyetlerde bulunulmaktadır.